Pen-caer
Pentir yng ngogledd orllewin Sir Benfro yw Pen-caer, ychydig i’r gorllewin o Abergwaun. Er ei fod yn cael ei adnabod fel Penrhyn Pen-caer, nid yw’n benrhyn mewn gwirionedd, er ei fod yn gallu teimlo’n eithaf anghysbell gyda’r môr a’r bryniau o’ch cwmpas i bob cyfeiriad.
Goleudy Pen-caer, ar ynys fechan gyda phont grog yn ei gysylltu â’r arfordir, yw’r atyniad mawr yma. Bellach, mae’r goleudy’n awtomatig felly does dim posibl mynd ato.
Beth sydd ym Mhen-caer?
Gweithgareddau
Gerllaw, mae hen gwt gwylwyr y glannau wedi cael ei adnewyddu er mwyn ei ddefnyddio fel lloches i wylio bywyd gwyllt. Pen-caer yw un o’r mannau gorau yng Nghymru i wylio adar mudol wrth iddynt ddilyn yr arfordir i fyny ac i lawr gorllewin Prydain. Gan fod Pen-caer yn yn ymestyn allan mor bell i Fae Ceredigion, mae’r adar yn agos at ei gilydd ac yn agos i’r lan.
Un o’r adegau gorau i wylio adar yw toc wedi’r wawr yn yr hydref a hynny ar ôl cyfnod o dywydd garw, pan fydd yr adar yn ailgychwyn ar eu taith ar ôl cysgodi mewn hafan fel Aberdaugleddau.
Mae sgiwennod mawr a sgiwennod y gogledd i’w gweld yn aml, yn ogystal â phedrynnod drycin, pedrynnod cynffon-fforchog, pedrynnod mwythblu, pedrynnod Wilson, sawl rhywogaeth o fôr wenoliaid, gwylanod Sabine, adar drycin mawr, adar drycin bach, ac adar drycin duon.
Ac nid adar môr yn unig sydd yma. Mae adar y gwlyptir i’w gweld hefyd, yn enwedig môr hwyaid duon ac adar hirgoes fel y bioden fôr a’r gylfinir.
Mae’n lle poblogaidd i wylio dolffiniaid a llamhidyddion. Bob blwyddyn, bydd grŵp lleol o’r enw’r Sea Trust yn cynnal sawl arolwg yma.
Atyniadau
Mae ardal Pen-caer yn wych os ydych am gerdded Llwybr Arfordir Sir Benfro, ond gall y rhan hon fod yn eithaf anodd mewn mannau. Gallwch ddechrau taith gylchol dda o bentref Llanwnda gyda’i gromlech Neolithig a’i eglwys fechan.
Dilynwch y llwybr tua’r gorllewin i’r ffordd fechan sy’n mynd tuag at Oleudy Pen-caer a dilynwch honno nes cyrraedd Fferm Trenewydd. Ychydig heibio i’r fferm, mae llwybr troed sy’n eich arwain drwy rai o adeiladau’r fferm ar lwybr garw tua’r de.
Islaw bryn bychan o’r enw Garn Folch, dilynwch lwybr arall tua’r gorllewin er mwyn cyrraedd ffordd fechan arall. Trowch i’r chwith yma, i fyny’r allt, ac i ben Garn Fawr – caer o Oes yr Haearn sydd â golygfeydd gwych. Ewch yn eich blaen tua’r gorllewin i lawr yr allt serth tuag at glwstwr o fythynnod a hostel ieuenctid Pwll Deri.
Mae gweddill y daith yn dilyn Llwybr yr Arfordir at Drwyn Carreg Wastad cyn troi i mewn i’r tir a dychwelyd i Lanwnda. Dyma rai o’r golygfeydd gorau ym Mharc Cenedlaethol Arfordir Penfro.
Gerllaw, mae melin wlân draddodiadol Melin Tregwynt. Gwerthir nwyddau modern nodweddiadol y felin hon mewn siopau moethus ledled y byd. Mae siop a chaffi yno, a chewch gyfle i weld y gwehyddu.
Bwyd a Diod
Yn Wdig a Mathri mae’r lleoedd bwyta agosaf. Mae caffi Melin Tregwynt gerllaw hefyd.
Llety
Does fawr o ddewis o ran llety o gwmpas Pen-caer. Mae maes gwersylla a maes carafanau ger y goleudy, a hostel ieuenctid ym Mhwll Deri sydd â rhai o olygfeydd gorau’r Sir. Mae ambell i fwthyn hunanarlwyo yn y cyffiniau hefyd, gan gynnwys un sydd heb drydan!
Bu rhaglen deledu ‘A Pembrokeshire Farm’ yn dilyn hanes Griff Rhys-Jones wrth iddo adnewyddu hen ffermdy ar y pentir yma, ac mae’r tŷ bellach ar gael fel llety hunanarlwyo.
Mae gwestai, tai llety, tafarnau a gwely a brecwast yn Wdig. Yn Abergwaun, mae parc gwyliau gyda charafanau hunanarlwyo statig.
Beth am aros am benwythnos a threulio 48 awr yn Abergwaun, er mwyn cael cyfle i grwydro’r ardal?
Cyrraedd Pen-caer
Mae Gwibiwr Strwmbwl yn cysylltu mannau ar hyd yr arfordir rhwng Tyddewi ac Abergwaun, gan wneud teithiau cerdded ar hyd y rhan hon o Lwybr Arfordir Sir Benfro yn hwylus iawn. Mae’r gwasanaeth yn mynd yn gynnar ac yn hwyr, gan ei gwneud yn bosibl i chi deithio i un man yn y bore a dychwelyd o fan arall yn y prynhawn.
Mae’r orsaf rheilffordd agosaf yn Abergwaun, ac mae 7 trên yno bob dydd.
Mae gan Stena Ferries wasanaeth fferi car a theithiwr ddwywaith y dydd o Harbwr Abergwaun i Rosslare yn Iwerddon.
Oeddech chi’n gwybod...
Ar Drwyn Carreg Wastad, ychydig filltiroedd i’r dwyrain o Oleudy Pen-caer y bu’r ymosodiad diwethaf ar dir mawr Prydain, pan laniodd 1,200 o filwyr Ffrengig yno yn 1797.
Mae tapestri 100 troedfedd o hyd i goffâu’r digwyddiad i’w weld yn hen neuadd y dref yn Abergwaun. Mae’r tapestri, sydd mewn steil tebyg i Dapestri Bayeux, yn adrodd hanes y glaniad aflwyddiannus mewn ffordd ddifyr a doniol ac mae nifer o’r golygfeydd yn cyfeirio at ddigwyddiadau ym Mhen-caer.